ครอบครัวกับการสื่อสาร

ครอบครัว เป็นหน่วยสังคมที่เล็กที่สุด และเป็นสังคมแห่งแรกที่เด็กเกิดมาจะได้รับความรัก ความอบอุ่นจากสมาชิกในครอบครัว บางครอบครัวมีสมาชิกเพียง 2 คน คือ เฉพาะสามี ภรรยา (ไม่มีบุตร) บางครอบครัวมีสมาชิก ตั้งแต่ 3 คนขึ้นไป คือมีบุตรอยู่ร่วมด้วย เรียกว่า “ครอบครัวเดี่ยว” และบางครอบครัวมีสมาชิกอยู่รวมกันหลายครอบครัวในบ้านหลังเดียวกัน ประกอบด้วย ปู่ ย่า ตา ยาย และญาติพี่น้อง เรียกว่า “ครอบครัวขยาย”
การสื่อสาร (Communication) หมายถึง การที่บุคคลหนึ่ง ส่งข่าวสารไปยังอีกบุคคลหนึ่ง มีผลทำให้ผู้รับข่าวสารนั้นมีการตอบสนองที่อยู่ภายใน และที่แสดงออกมา
การสื่อสาร เป็นหนึ่งในการปฏิบัติการที่มีมาช้านาน เพื่ออธิบาย และสร้างข้อตกลงในการดำเนินชีวิตของมนุษย์ตามวิถีสังคมของการอยู่ร่วมกัน เริ่มด้วยการใช้ร่างกาย เสียง จากเพื่อให้ได้สิ่งที่ตนต้องการ สู่การสร้างและรักษาความเป็นสังคม หรือปัจจัยยังชีพ ไปจนถึงการตอบสนองความต้องการรับรู้สิ่งที่เกิดขึ้นในโลก
มนุษย์มีการสื่อสารเพื่อบอกกล่าว ชี้นำ เชิญชวน หรือให้การศึกษา เพื่อสร้างความพึงพอใจ ทั้งเพื่อตนเองและบุคคลอื่น เพื่อระบายหรือสะท้อนความรู้สึก และอารมณ์ เพื่อโน้มน้าว และชักจูงด้วยกลวิธีต่าง ๆ ทั้งความเชื่อ ศาสนา การโฆษณาชวนเชื่อ การโฆษณา การประชาสัมพันธ์ และการรณรงค์ทางการเมือง
การสื่อสารมวลชน หมายถึงการสื่อสารจากแหล่งหนึ่ง และกระจายออกไปอย่างกว้างขวางในเวลาเดียวกัน หรือใกล้เคียงกัน เป็นการสร้างโอกาสที่เหนือกว่าของผู้มีศักยภาพในการส่งสารได้แพร่กระจายกว่า เร็วกว่า ปัจจุบัน สื่อสารมวลชนเป็นหนึ่งในอุตสาหกรรมที่ใหญ่ และมีพลังของโลก
การสื่อสารประกอบด้วย ข่าวสาร 2 อย่าง คือ
1. ข่าวสารที่เป็นคำพูด หรือภาษาพูด (วจนภาษา)
2. ข่าวสารที่ไม่เป็นคำพูด (อวจนภาษา) หรือภาษาท่าทาง ซึ่งรวมถึง ภาษากาย การสบตา สีหน้า น้ำเสียง การสัมผัส ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของอารมณ์
การสื่อสาร มีความสำคัญอย่างยิ่งสำหรับการอยู่ร่วมกันในครอบครัว และประเด็นปัญหาหนึ่งในครอบครัวส่วนใหญ่ คือ ความขัดแย้งในครอบครัว ระหว่างสามี ภรรยา พ่อ แม่ ลูก และกับสมาชิกในครอบครัว เช่น ปู่ ย่า ตา ยาย และญาติพี่น้อง ซึ่งมีสาเหตุมาจากการสื่อสารในครอบครัวที่ไม่เหมาะสม ทั้งนี้ อาจจำแนกสาเหตุได้ดังนี้
1. การไม่เคยได้รับการเรียนรู้เกี่ยวกับการสื่อสารมาก่อน
2. การมีความขัดแย้งจนมิอาจสื่อสารที่ดีต่อกันได้
-2-
การสื่อสารในครอบครัวที่เหมาะสม ย่อมเป็นพื้นฐานสำคัญ ที่จะช่วยให้ครอบครัวมีความมั่นคง มีความเข้าใจอันดีระหว่างสมาชิกในครอบครัว และช่วยสร้างความสัมพันธ์ที่ดีในครอบครัว ทั้งยังจะเป็นการส่งเสริมสุขภาพจิตของสมาชิกในครอบครัวอีกด้วย อย่างไรก็ตาม แต่ละครอบครัวสามารถปรุงแต่งชีวิตครอบครัวให้มีความมั่นคงได้โดยใช้ทักษะพื้นฐานของการสื่อสาร ดังนี้
1. สื่อความประทับใจ (Appreciations) เป็นการแสดงความชื่นชมที่มีต่อสมาชิกใน
ครอบครัวด้วยความจริงใจ มิใช่เยินยอจนเกินเหตุ ทำให้ผู้ฟังรู้สึกผ่อนคลาย มีความสุข
และมีความภูมิใจ เช่น “คุณ (ลูก) สวมชุดนี้แล้ว ดูสวยและงามน่ารักกว่าเมื่อวานนี้มาก
จริง ๆ”
2. สื่อความกังวลใจ (Worries) เป็นการบอกกล่าวถึงความรู้สึกที่กังวลใจออกมาในเวลาที่
เหมาะสม และเป็นการลดความเก็บกดลงได้ เช่น “ฉันรู้สึกไม่สบายใจ เป็นห่วงคุณ
ในช่วงที่คุณต้องขับรถกลับบ้านตอนดึก หลังจากเสร็จสิ้นการประชุม”
3. การให้ข้อมูลใหม่ (New Information) เป็นการบอกกล่าวเกี่ยวกับเหตุการณ์ การนัดหมาย ความชื่นชมในความสำเร็จของบุคคล หรือการทำกิจกรรม เพื่อให้สมาชิกในครอบครัวทราบข้อมูลเดียวกัน มีความเข้าใจเหมือนกัน อันจะนำไปสู่ความภาคภูมิใจแก่บุคคลที่ประสบความสำเร็จอีกด้วย
4. สื่อข้อสงสัย หรือไม่เข้าใจ (Wonders) เป็นการสื่อให้อีกฝ่ายหนึ่งทราบ เพื่อขอให้อธิบายสิ่งที่สงสัยเพิ่มเติม แทนที่จะเก็บไปคิด หรือเข้าใจเอง ซึ่งมักจะเป็นไปในทางลบมากกว่าทางบวก
5. สื่อความไม่พอใจพร้อมข้อเสนอแนะที่เป็นไปได้(Complaints and Recommendations) เป็นการแลกเปลี่ยนปัญหาซึ่งกันและกัน และผู้เสนอปัญหา มีโอกาสเสนอแนวทางแก้ไขที่เป็นไปได้ เพราะผู้ที่ทราบปัญหาจะเป็นผู้ที่รู้ดีที่สุดในการแก้ปัญหานั้น ๆ ดีกว่าจะให้ผู้อื่นตัดสินว่าไม่ถูกต้อง หรือไม่ควรเป็นเช่นนั้น ซึ่งการสื่อลักษณะนี้ จะเป็นการเปิดเผยความไม่พอใจ ความโกรธ และแสดงออกมาในทางที่เหมาะสม
6. สื่อความหวัง และความปรารถนาดี (Hopes and Wishes) เป็นการแบ่งปันความหวัง และความปรารถนาดีต่อกัน โดยการพูดให้ผู้อื่นทราบถึงความหวัง และความปรารถนาดีที่เราจะทำให้เป็นจริง ถึงแม้ว่าจะได้รับการตอบสนองหรือไม่ก็ตาม เมื่อเราบอกถึงความหวัง และความปรารถนาดีแล้ว อาจมีการรวมพลัง เพื่อให้ความหวังนั้นเป็นผลสำเร็จก็ได้ เช่น การที่ลูกมีความปรารถนาอยากจะสอบให้ได้เกรดดี ๆ เพื่อเป็นที่รักของครู พ่อ แม่ ก็สามารถจะสนองตอบโดยการให้กำลังใจ ให้ความชื่นชม เป็นการช่วยเพิ่มความเชื่อมั่น (Self Esteem) ให้แก่ลูกได้
7. อารมณ์ขัน (Humors) เป็นการใช้คำพูดที่แทรกอารมณ์ขัน ซึ่งจะช่วยให้บรรยากาศในการพูดคุยคลายความตึงเครียดลง โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในชีวิตประจำวันของคนเรา ต้องประสบกับความเครียดของการจราจร และความเหน็ดเหนื่อยจากการทำงาน ฯลฯ
-3-
ดังนั้น การใช้คำพูดที่แฝงเร้นด้วยอารมณ์ขันจะช่วยผ่อนคลายความรู้สึกที่มีร่องรอยของ
ความเครียดภายในได้เป็นอย่างมาก
การจัดการกับความขัดแย้งอาจแบ่งได้ เป็น 2 แบบคือ การจัดการความขัดแย้งแบบสร้างสรรค์ และแบบทำลาย หากเป็นการแก้ไขแบบแรก ความขัดแย้งและความแตกต่างที่มีอยู่ ก็จะหมดไป ในทำนองเดียวกัน หากมีการแก้ไขแบบที่สอง ก็จะทำให้ความขัดแย้งยืดเยื้อ และตกตะกอนกลายเป็นปัญหาเรื้อรังและรุนแรงต่อไป หรืออีกนัยหนึ่ง การจัดการจะเป็นแบบใด ก็ขึ้นอยู่กับการพูดคุยกัน หรือาจเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า การสื่อสารภายในครอบครัว นั่นเอง
การพูดคุยกัน หรือการสื่อสารกันนั้น ทั้งสองฝ่ายที่พูดคุยกัน นอกจากจะสื่อกันด้วยคำพูดแล้ว ยังอาศัยสิ่งที่มิได้เป็นคำพูดคือ ส่วนของภาษาท่าทาง เช่น
· การสบสายตา จะทำให้พูดจากันได้เข้าใจง่ายขึ้น นอกจากนี้ ยังช่วยให้ทั้งสองฝ่ายระงับอารมณ์ที่เกิดขึ้นระหว่างการพูดคุยกันด้วย
· สีหน้า สีหน้าที่รับฟังหรือยิ้มแย้มแจ่มใส ย่อมดีกว่าการแสดงสีหน้าเฉย-เมย หรือบึ้งตึง นอกจากนี้ การสังเกตสีหน้าคู่สนทนา ทำให้เราทราบความรู้สึกได้ว่า เขากำลังโกรธ กังวล น้อยใจ เสียใจ ฯลฯ ซึ่งจะทำให้เราเลือกที่จะพูดจากับเขาได้อย่างเหมาะสมยิ่งขึ้น
· ท่าทาง ท่าทางที่แสดงอกขณะรับฟังและทำให้คู่สนทนาอยากพูดคุยด้วย ได้แก่ การผงกศีรษะรับฟัง การโน้มตัวเข้าหา คนที่ใช้อารมณ์จะแสดงอีกลักษณะหนึ่ง เช่น กอดอก ยืนตัวแข็ง เป็นต้น
· การสัมผัส เช่น การจับมือ จับต้นแขน การโอบกอด จะให้ความรู้ใจ เข้าใจ อบอุ่น รักใคร่ และสนิทสนมได้เป็นอย่างดี
· ระยะห่าง การพูดคุยจะมีบรรยากาศที่ดีขึ้น หากทั้งสองฝ่ายพูดคุยในระยะใกล้กัน การพูดคุยในระยะห่าง จะทำให้ต้องใช้เสียงดับ และไม่มีโอกาสสบตากัน จะทำให้เกิดความเข้าใจผิดได้ง่าย
จากแนวคิดดังกล่าว จะเห็นว่า การสื่อสารที่ดีในครอบครัว เป็นปัจจัยสำคัญยิ่งสำหรับการอยู่ร่วมกันในชีวิตประจำวัน ถึงแม้ว่าสังคมไทย จะมิได้จัดลำดับเกี่ยวกับการสื่อสารว่ามีความสำคัญเป็นเบื้องแรกก็ตาม ปัจจุบัน การนำเรื่องการสื่อสารมาใช้ในการช่วยแก้ปัญหาครอบครัว ได้รับการยืนยันว่า จะช่วยลดอุณหภูมิปัญหาได้ระดับหนึ่ง และมีผลสะท้อนทำให้เกิดความเข้าใจที่ดี เกิดความสัมพันธ์ที่ดี สร้างความรัก ความผูกพันระหว่างกัน และยังช่วยแก้ปัญหาที่จะเกิดขึ้นระหว่างสมาชิกในครอบครัวได้อย่างมีประสิทธิภาพ